„Przetrwać noc. II wojna światowa – leszczyńskie życiorysy” – o wystawie

Odcinek przeznaczony wystawie „Przetrwać noc. II wojna światowa – leszczyńskie życiorysy”, będącej opowieścią o życiu w Lesznie podczas wojny.

Wystawa prezentuje unikalne pamiątki związane z okresem okupacji Leszna i okolic w latach 1939–1945, które tworzą narrację o losach ludzi podczas II wojny światowej. Przedmioty osobiste, fotografie, elementy strojów i dokumenty z tamtego okresu zapoznają z przebiegiem kampanii wrześniowej, losami polskich jeńców wojennych (żołnierzy i oficerów) oraz codziennym życiem ludności polskiej.

Przy mikrofonie Dariusz Czwojdrak, historyk.

Transkrypcja:

Wystawa „Przetrwać noc. II wojna światowa – leszczyńskie życiorysy” otwarta została 10 września bieżącego roku. Już za kilka dni zostanie zamknięta i zdemontowana. Zanim to jednak nastąpi, 29 grudnia o godzinie 16.00,  zapraszamy wszystkich do naszej siedziby przy ulicy Gabriela Narutowicza 31, do budynku dawnej synagogi. Przygotowaliśmy dla Państwa ostatnie już w tym roku oprowadzanie kuratorskie, poświęcone II-wojennej historii Leszna i losom jego mieszkańców.

Nie jest to jednak ostatni akcent związany z wystawą. Już w najbliższym czasie ukaże się nowa publikacja Muzeum Okręgowego w Lesznie – katalog – stanowiący podsumowanie naszych prac nad II wojną światową, a jednocześnie podsumowujący ekspozycję.

Katalog nosi ten sam tytuł, co wystawa. W pierwszej części odnajdą Państwo sześć esejów, omawiających różne aspekty życia miasta. W rozbudowanej formie pojawią się tematy, które podjęte zostały na ekspozycji. Dotyczą one:

Sytuacji w Lesznie w pierwszych miesiącach niemieckiej okupacji, w tym: ucieczce leszczynian po wybuchu wojny, wkroczenia wojsk niemieckich i organizacji władz wojskowych oraz cywilnych, sytuacji prawnej Polaków i Żydów mieszkających w Lesznie, wreszcie nie zawsze łatwej do rozstrzygnięcia, kwestii podpisywania Niemieckiej listy narodowościowej, czyli Deutsche Volksliste przez obywateli miasta i powiatu, a w szerszym kontekście Wielkopolski i całego Kraju Warty.

W eseju drugim odnosimy się do udziału garnizonu leszczyńskiego w wojnie obronnej 1939 roku. Rozpoczynając od walk granicznych, przez rozkaz o wycofaniu się na linię Warty, a następnie Bzury, przez walki obronne i próby przedarcia się w stronę stolicy, aż po udział żołnierzy z Leszna w obronie Warszawy. Po kapitulacji zdecydowana większość z nich znalazła się w niewoli – w obozach jenieckich – część związała się z konspiracją i tworzeniem Państwa Podziemnego.

Trzecią część poświęciliśmy terrorowi i eksterminacji mieszkańców Leszna i powiatu leszczyńskiego. Usuwaniu ich z mieszkań, odbieraniu majątków i warsztatów pracy, aresztowaniom i masowym egzekucjom, deportacjom do Generalnego Gubernatorstwa i wywózkom do pracy przymusowej w głąb Niemiec. Sygnalizujemy również temat działalności obozu pracy przymusowej dla Żydów przy ulicy Gabriela Narutowicza oraz dokonujących się tam zbrodni, a ponadto stosowania przez Niemców szykan wobec Kościoła katolickiego.

Różnym formom oporu stosowanym przez ludność polską w czasie II wojny światowej poświęciliśmy esej czwarty. Omówione zostały w nim prowadzone przez cały okres okupacji próby organizowania się struktur podziemnych: wskazano na postawę leszczyńskich harcerzy (Czarna Siódemka), tworzenie się konspiracji wojskowej, nasłuch radiowy i tragiczne następstwa aresztowań wśród członków kolejnych grup. Odnieśliśmy się również do kwestii tajnego nauczania, świadczenia posługi duszpasterskiej i organizowania życia religijnego przez duchowieństwo i osoby świeckie.

Życie codzienne w okupowanym Lesznie i stosunki panujące w mieście podporządkowane zostały wojnie. Podział na Niemców, Volsdeutschów i Polaków – Żydów leszczyńskich wywieziono w grudniu 1939 roku – określał pozycję każdej z grup. Przekładało się to na warunki pracy, warunki mieszkaniowe i zaopatrzenie w podstawowe, ale przecież nie tylko, towary. Miało także wpływ na możliwość korzystania z kultury, prasy, radia, a nawet wypoczynku w miejskich parkach. Ławki zarezerwowano tam wyłącznie dla Niemców.

Ostatni z esejów poświęciliśmy wyzwoleniu Leszna i pierwszym próbom organizowania życia mieszkańców po wkroczeniu Armii Czerwonej. Pod kolejnym zarządem wojskowym nie było to łatwe. Na szczęście Leszno nie poniosło znaczących szkód w trakcie prowadzonych walk. Stopniowe przejmowanie władzy przez urzędników cywilnych pozwalało stworzyć namiastkę normalnego życia. Do miasta powracali dawni mieszkańcy: z wygnania, robót lub z obozów. Powoli odradzało się polskie społeczeństwo.

Wszystkie eseje są bogato ilustrowane i wzbogacone o świadectwa i wspomnienia świadków tamtych wydarzeń.

Część druga katalogu obejmuje biogramy mieszkańców Leszna i powiatu leszczyńskiego. Jest ich blisko 80 i dotyczą zarówno Polaków, jak i Niemców, w tym również tych, którzy zdobyli się na odwagę i zamiast okazywać wierności III Rzeszy, opowiedzieli się po stronie człowieczeństwa.

Kolejny moduł obejmuje widoki Leszna z lat 1939–1945. Składają się na niego pochodzące z zasobu muzeum pocztówki z wizerunkami miasta. Zdecydowanie najwięcej powstało ich na zamówienie Giseli Weyrauch. Swoją księgarnię i sklep papierniczy prowadziła przy leszczyńskim Rynku pod numerem 8.

Jako ostatni moduł pojawia się katalog wystawy. Obejmuje 168 muzealiów i pamiątek, z których znaczna część pochodzi od osób prywatnych i od zaprzyjaźnionych kolekcjonerów. Mieliśmy także możliwość skorzystania z zasobów wielkopolskich i lubuskich muzeów (Muzeum Broni Pancernej w Poznaniu, Muzeum Ziemi Kobylińskiej, Lubuskiego Muzeum Wojskowego w Drzonowie) oraz instytucji zajmujących się historią Wielkopolski, m.in. Instytut Zachodni w Poznaniu. Każdy z przedmiotów posiada dokumentację fotograficzną i towarzyszy mu krótki opis, nie zawsze formalny, raczej jako opowieść o czasach, w których powstał lub wypełniał swoją funkcję. Bogata szata graficzna na pewno wzbudzi zainteresowanie czytelników. Już wkrótce będziemy mogli zaprosić Państwa do zapoznania się z naszym nowym opracowaniem.

Pracownicy Muzeum Okręgowego w Lesznie